جامع تنکزجامع تنکز یا مسجد تنکزیه، یکی از هشت جامع بزرگ دمشق است. ۱ - ساخت مسجدساخت این مسجد در ۷۱۷ آغاز شد و در ۷۱۸ به پایان رسید. در ۱۰ شعبان ۷۱۸، نخستین نماز جمعه در این مسجد، به امامت شیخ نجم الدین علی بن داوود حنفی و با حضور تنکز و بزرگان شهر، برگزار شد [۳]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «دمشق»، ص۱۶۸.
در ۷۴۴، جسد تنکز را در کنار جامع، که بعدها «تربت تنکز» نام گرفت، به خاک سپردند ۲ - اهمیتجامع تنکز بعدها نیز اهمیت خود را حفظ کرد؛ چنانکه در ۸۸۹ در آنجا بر جنازه محب الدین بصروی، فقیه شافعی، نماز گزاردند و در ۹۰۶ در آن نماز جمعه برگزار شد [۹]
ابن طولون، محمد بن علی، اعلام الوری، ص۱۳۴.
[۱۰]
ابن طولون، محمد بن علی، اعلام الوری، ص۱۴۰.
از برخی اشارات منابع بر می‌آید که مسجد تنکزیه و تربت تنکز یک مجموعه به شمار می‌آمده و ناظر وقف آنها یک تن بوده است [۱۱]
ابن طولون، محمد بن علی، اعلام الوری، ص۱۹۲.
۳ - مدرسه نظامیدر دوره خدیوان مصر، ابراهیم پاشا (۱۲۰۳ـ۱۲۶۴/ ۱۷۸۹ـ ۱۸۴۸) تنکزیه را مدرسه نظامی کرد [۱۲]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «دمشق»، ص۲۸۸.
در پی آن، تالارهای بزرگی برای درس و خوابگاه دانشجویان ساخته شد. پس از بیرون رفتن عثمانیها از سوریه در ۱۳۳۶/ ۱۹۱۸، در دوره ملک فیصل اول (۱۳۰۰ـ ۱۳۵۲/ ۱۸۸۳ـ۱۹۳۳)، نیز مدرسه نظامی دیگری در کنار آن ساختند. در دوره حضور فرانسویها در سوریه هم این مکان مدرسه نظامی بود.۴ - مدرسه علوم دینیاین مجموعه، از ۱۳۵۶ مدرسه طلاب علوم دینی شد. چندی بعد تالارهای قدیمی مجموعه تخریب و به جای آنها بناهای جدید ساخته شد. در ۱۳۲۴ ش/ ۱۹۴۵، مسجد بر اثر اصابت بمب آسیب دید و در پی آن، اداره اوقاف اسلامی آنجا را به فروشگاه و تجارتخانه تبدیل کرد. [۱۳]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «دمشق»، ص۱۶۹ـ۱۷۱.
۵ - تعبیه ساعت آفتابیجامع تنکز تا پیش از ۱۳۷۱ یک نمای سنگی طویل و چهار در داشت که دو در به شبستان و دو در دیگر به صحن مسجد گشوده می‌شد. بین دو تا از این درها، که به خیابان جمال پاشا (قصر کنونی) راه داشت، ساعت آفتابی مرمرینی تعبیه شده بود. ۶ - مشخصاتامروزه در سمت راست یکی از ورودیهای مسجد، ضریح تنکز با گنبدی بالای آن واقع است. در مقابل در گنبد ضریح، دری به شبستان باز می‌شود. شبستان فضایی است وسیع با ده طاق که بر ستونهایی محکم استوار شده و سقفی چوبین دارد. تنها قسمت تزئین شده شبستان، محراب سنگی آن است. بالای محراب نیز با کاشی معرق تزئین شده است [۱۴]
ابن مبرد، يوسف بن عبد الهادي، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، ذیل طلس، ص۲۰۲.
[۱۵]
ابن مبرد، يوسف بن عبد الهادي، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، ذیل طلس، ص۲۱۵.
[۱۶]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «دمشق»، ص۱۷۱.
منبر مسجد از سنگ ساخته شده و بر بالای جایگاه خطیب، گنبد کوچکی از سنگهای زیبا، و در دو سوی این گنبد دوستون مرمرین سیاه معرق قرار دارد. از شبستان، هشت در بزرگ به صحن گشوده می‌شود. در این صحن حوض بزرگی وجود دارد. در جانب شرقی و غربی صحن، اتاقهایی در دو طبقه ساخته‌اند. در شمال صحن، ماذنه (مناره) بلندی به چشم می‌خورد که تزئیناتش در عین سادگی، بسیار زیبا و بدیع است. در داخل این مناره ــ که از قدیمترین مناره‌های عهد ممالیک است ــ دو ردیف پله ساخته‌اند. اداره اوقاف سوریه این ماذنه را در ۱۳۶۱ بازسازی کرده است. [۱۷]
ابن مبرد، يوسف بن عبد الهادي، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، ذیل طلس، ص۲۰۲.
[۱۸]
ابن مبرد، يوسف بن عبد الهادي، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، ذیل طلس، ص۲۱۵.
[۱۹]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «دمشق»، ص۱۷۱.
۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنکزیه»، شماره۳۹۵۷. |